Đậu ván là một loại cây vô cùng phổ biến và quen thuộc đối với chúng ta. Nó thường được dùng là thực phẩm hằng ngày cũng như là thành phần quan trong trong các bài thuốc để chữa bệnh. Vậy đậu ván là gì, chúng có công dụng như thế nào? Cùng tìm hiểu nhé.
Nội dung bài viết
- 1 Tổng quan về đậu ván
- 1.1 Nguồn gốc của đậu ván
- 1.2 Đặc điểm cây đậu ván
- 1.3 Thành phần dinh dưỡng
- 1.4 Công dụng của đậu ván
- 2 Đậu ván trắng trong Đông Y
- 2.1 Các vị thuốc của cây đậu ván trắng
- Hạt đậu ván hay bạch biển nhân
- Vỏ hạt đậu ván trắng hay Biển đậu y
- Biển đậu diệp là phần lá
- Biển đậu căn hay rễ cây đậu ván trắng
- Biển đậu đằng (dây đậu ván trắng)
- Biển đậu diệp là phần lá
- Biển đậu hoa hay hoa đậu ván
- Biển đậu căn hay rễ cây đậu ván trắng
- Biển đậu đằng (dây đậu ván trắng)
- 2.2 Một số bài thuốc nam từ cây đậu ván trắng
- 3. Lời Kết
1 Tổng quan về đậu ván
1.1 Nguồn gốc của đậu ván
Cây đậu ván là một loại cây họ Đậu. Cây đậu ván có nguồn gốc từ Châu Phi, ở nơi này cây đậu ván rất phổ biến, chúng mọc hoang dại và được người dân trồng như một loại cây lương thực. Ở một vài nước châu Á như: Ấn Độ, Indonesia và cả Việt Nam cây đậu ván rất phổ biến và được dùng làm thực phẩm hằng ngày.
1.2 Đặc điểm cây đậu ván
Có hai giống đậu ván là đậu ván trắng và đậu ván tím. Phân loại này dựa trên màu sắc của hoa, quả và hạt của cây. Về giá trị dinh dưỡng thì hai loại này gần như không có sự khác biệt. Tuy nhiên, đậu ván trắng hay bạch đậu phổ biến hơn rất nhiều với người anh em kia của nó. Chính vì thế bài viết này, chúng ta chỉ đi tìm hiểu về bạch đậu.
Đậu ván trắng còn được gọi là bạch biển đậu, bạch đậu, đậu biển, hay trong tiếng Tày là Thúa Pản khao còn tiếng Dao gọi là tập bẩy bẹ. Bạch đậu là cây dây leo bằng thân quấn. Thân cây thường dài từ 3-6 m, cành cây non thì có lông. Lá bạch đậu móc so le, cuống lá dài và mảnh dài từ 7-15 cm và rộng từ 5 đến 10cm và nhọn về phía đỉnh, lá kép có 3 lá chét. Quả đậu dẹt có mỏ nhọn và hơi con, màu trắng, có mồng ở mép. Hoa trắng mọc thành chùm ở kẽ lá, mùa hoa đậu thường rơi vào tháng tư và tháng 5 còn mùa quả thì thường từ tháng sáu đến tháng 8.
Quả bạch biển đậu hình nang dẹp thường dài từ 4-5cm và chứa từ 2-4 hạt con. Hại cây thường có màu trắng có kích thước nhỏ. Người ta thường thu hoạch loại quả non này và lấy hạt để ăn, hạt già thường được dùng để làm thực phẩm cũng như nguyên liệu để làm thuốc. Rể là loại rễ chùm, loại này phát triển rất mạnh trong đất đặc biệt là nơi có môi trường tốt và nhiều nốt sần phát triển.
1.3 Thành phần dinh dưỡng
Các nghiên cứu đã cho thấy rằng: Bạch biển đậu hay bạch đậu là loại thực phẩm rất giàu các chất dinh dưỡng. Qua phân tích hiện đại người ta nhận thấy rằng trong hạt đậu có chứa khoảng 22,70% chất protein, 1,8% chất béo, 57% cacbon hydrat, 0,046% canxi, 0,052% photpho, 0,001% sắt. Protein có nhiều trong Bạch biển đậu chứa nhiều loại axit amin như tryptophan, acginin, lyzin và tyrozin… Ngoài ra còn men rất có lợi khác tyrosinaza, axit xyanhydric, nhiều vitamin B1, vitamin A, B2, C, carotene, đường sacaroza, glucoza, maltoza và raffinoza.
1.4 Công dụng của đậu ván
Hầu như tất cả các bộ phận của cây đậu ván đều có thể sử dụng đụng được:
Quả bạch biển đậu non có vỏ mềm thường được đem đi luộc hoặc xào làm rau ăn rất giàu đạm như loại đậu cove. Ở vùng Nam Bộ bạch đậu được người dân dùng trong các món nấu thịt hầm, bởi hạt đậu ván có đặc điểm hơi dai nhưng khá béo.
Hạt đậu ván già thường được dùng để làm thuốc hoặc dùng để nấu chè (chè đậu ván). Đây là món ăn rất ngon và phổ biến ở Huế.
Thân lá cây đậu ván thường được dùng làm thức ăn cho gia súc trong chăn nuôi. Tiêu biểu Ở Nam Mỹ các bộ phận này làm thức ăn xanh hoặc muối chua để làm thức ăn chăn nuôi cừu, bò, dê. Cây đậu ván ngoài sử dụng làm thức ăn sạch, an toàn cho gia súc nó còn được trồng làm cây cảnh.
Một số bộ phận của bạch biển đậu cũng được dùng làm thuốc. Từ xa xưa, người ta đã ghi lại tác dụng chữa bệnh của đậu ván trắng trong các sách thuốc của Tuệ Tĩnh, Hải Thượng Lãn Ông cũng như Đường bản thảo, Bản thảo cương mục, Bản thảo kinh sơ …
Bạch biển đậu có thể chữa được cảm sốt mùa hè, các triệu chứng nôn mửa, đầy bụng, khó tiêu. Đặc biệt với trẻ em, bạch đậu có thể chữa chứng rối loạn tiêu hóa kéo dài, chữa ngộ độc. Đối với những bé gầy và suy nhược, tác dụng càng rõ rệt, bạch đậu làm tăng lực, tăng cường chuyển hóa, bồi dưỡng sức khỏe, giúp trẻ mau ăn chóng lớn.
Theo dược lý hiện đại: loại cây này có tác dụng ức chế đối với trực khuẩn lỵ. Ngoài ra còn giúp giải độc, chống nôn mửa do bị ngộ độc thức ăn cũng như có tác dụng trong điều trị viêm dạ dày và viêm ruột cấp tính.
2 Đậu ván trắng trong Đông Y
2.1 Các vị thuốc của cây đậu ván trắng
Theo Đông y các vị thuốc của bạch biển đậu gồm:
Hạt đậu ván hay bạch biển nhân
Được chế biến bằng cách ngâm Biển đậu vào nước sao cho vỏ đậu phồng lên, sau đó đãi lấy nhân đậu phơi riêng, vỏ cũng phơi khô để riêng. Phần lớn các sách thuốc cổ đều viết rằng: đậu ván trắng có vị ngọt, tính hơi ấm, không có độc, vào hai kinh Túc thái âm tỳ và Túc dương minh vị từ đó nó có tác dụng kiện tỳ, hòa trung, trừ thấp và giải độc. Dùng làm thuốc bổ tỳ vị, chỉ tả lỵ, giải phiền khát, chữa các chứng đau bụng, xích bạch đới, giải độc Nhân ngôn, Rượu, thịt cá có độc ….
Khi dùng bạch biển đậu trừ thấp thì để sống, còn khi bồi bổ và tăng cường chức năng tiêu hóa thì sao chín. Liều lượng từ 8-16g dưới dạng thuốc sắc hay thuốc bột trên một ngày. Lưu ý người tỳ vị hư hàn, bụng đầy nên thận trọng khi sử dụng bạch biển đậu. Để làm thuốc, vào khoảng thời gian từ tháng 9-10, hái quả chín già về sau đó đập để lấy hạt, phơi khô là được.
Vỏ hạt đậu ván trắng hay Biển đậu y
Một số sách gọi là Biển đậu bì. Trong sách An Huy dược tài viết, Biển đậu y có tác dụng kiện tỳ hóa thấp, có thể dùng để chữa các bệnh lỵ, tiêu chảy, cước khí phù thũng, giải độc thức ăn và say rượu.
Biển đậu diệp là phần lá
Có chứa nhiều xanthophyl và carotene (trên 10mg%). Biển đậu diệp có vị cay, ngọt, tính bình, hơi độc. Chuyên trị ỉa chảy kèm với nôn mửa, gân co rút, nhọt độc, bị đòn hoặc ngã dẫn đến chấn thương.
Biển đậu hoa: Sách Tứ Xuyên Trung dược chí viết, Bạch biển đậu có vị ngọt nhạt, tính bình, không độc. Có tác dụng kiện tỳ hòa vị, thanh thử hóa thấp. Liều dùng: từ 4-9g để chữa bệnh lị, ỉa chảy, xích bạch đới hạ.
Biển đậu căn hay rễ cây đậu ván trắng
Có chứa asparaginase cùng với nhiều loại axit amin trong các nốt sần. Trong Đông y, Bạch đậu căn dùng chữa viêm đại tràng, đại tiện xuất huyết, trĩ lở loét, tiểu tiện nhỏ giọt, nước tiểu đục … Với liều lượng từ 6-9g (theo Trung dược đại từ điển).
Biển đậu đằng (dây đậu ván trắng)
Sách Điền Nam bản thảo viết, dùng Biển đậu đằng để chữa chứng họng vướng đờm, ngực đầy tức khó chịu, ý thức mơ hồ hoặc hôn mê (Đông y gọi là chứng “đờm mê tâm khiếu”), phát cuồng nói huyên thiên (điên cuồng loạn ngữ). Liều lượng dùng từ 9-15g.
Vỏ hạt đậu ván trắng hay Biển đậu y một số sách gọi là Biển đậu bì. Trong sách An Huy dược tài viết, Biển đậu y có tác dụng kiện tỳ hóa thấp, có thể dùng để chữa các bệnh lỵ, tiêu chảy, cước khí phù thũng, giải độc thức ăn và say rượu.
Biển đậu diệp là phần lá
Có chứa nhiều xanthophyl và carotene (trên 10mg%). Biển đậu diệp có vị cay, ngọt, tính bình, hơi độc. Chuyên trị ỉa chảy kèm với nôn mửa, gân co rút, nhọt độc, bị đòn hoặc ngã dẫn đến chấn thương.
Biển đậu hoa hay hoa đậu ván
Sách Tứ Xuyên Trung dược chí viết, Bạch biển đậu có vị ngọt nhạt, tính bình, không độc. Có tác dụng kiện tỳ hòa vị, thanh thử hóa thấp. Liều dùng: từ 4-9g để chữa bệnh lỵ, ỉa chảy, xích bạch đới hạ.
Biển đậu căn hay rễ cây đậu ván trắng
Có chứa asparaginase cùng với nhiều loại axit amin trong các nốt sần. Trong Đông y, Bạch đậu căn dùng chữa viêm đại tràng, đại tiện xuất huyết, trĩ lở loét, tiểu tiện nhỏ giọt, nước tiểu đục … Với liều lượng từ 6-9g (theo Trung dược đại từ điển).
Biển đậu đằng (dây đậu ván trắng)
Sách Điền Nam bản thảo viết, dùng Biển đậu đằng để chữa chứng họng vướng đờm, ngực đầy tức khó chịu, ý thức mơ hồ hoặc hôn mê (Đông y gọi là chứng “đờm mê tâm khiếu”), phát cuồng nói huyên thiên (điên cuồng loạn ngữ). Liều lượng dùng từ 9-15g.
2.2 Một số bài thuốc nam từ cây đậu ván trắng
Mùa hạ bị trúng nắng, phát sốt, phiền táo, tiểu tiện không thông: theo Lương y Huyên Thảo _ CTQ số 04 Bạch biển đâu để cả vỏ 50g, sắc kỹ với nước, chắt lấy nước, để nguội, chia thành 2 phần uống trong ngày.
Vào mùa hạ mà bị trúng nắng, ngực đầy tức, buồn nôn, ỉa lỏng: Dùng 8g Bạch biển hoa, 12g lá Hoắc hương tươi, sắc uống thay nước trong ngày.
Cuối mùa hạ thời tiết khí hậu nóng và ẩm, mưa nhiều, cơ thể con người dễ bị “thử thấp” (nóng ẩm), điều này có thể làm tổn thương, gây nên các đau bụng, ỉa chảy … Để đề phòng và chữa trị, chúng ta có thể dùng một trong các bài thuốc sau:
12g đậu ván trắng, 8g Hoắc hương, sắc lấy nước uống. Hoặc chúng ta cũng có thể chỉ dùng một vị: Bạch biển đậu 30 quả, giã nát, hòa đều trong nước rồi chắt lấy nước uống. Thước này chuyên trị bị trúng nắng, nôn mửa, ỉa chảy.
9g đậu ván trắng, 9g Hoắc hương, 8g Hậu phác 8g, 4g Cam thảo (nướng), sắc nước uống trong ngày. Bài thuốc này có tác dụng phòng nguy cơ bị trúng nắng trong các tháng hè.
20g đậu ván trắng, 8g hoắc Hương, 8g Thương truật, sắc thành nước để uống. Bài thuốc này chuyên trị các bệnh viêm đường ruột cấp tính vào mùa hè và mùa thu (theo Lương y Huyên Thảo _ CTQ số 04).
Tăng cường chức năng tiêu hóa, chữa chứng kém ăn, ỉa lỏng, lợm giọng buồn nôn: Các vị thuốc đậu ván trắng, Đẳng sâm, Bạch truật, Phục Linh, Cam thảo dùng mỗi mỗi loại 80g. Hạt Sen, ý dĩ, Sa nhân, Cát cánh mỗi loại 40g. Tất cả nghiền nát thành bột mịn. Ngày uống 2-3 lần, mỗi lần lấy 10g bột thuốc sau đó dùng nước sắc Táo Tàu chiêu thuốc.
Những triệu chứng khí hư, bạch đới, kinh nguyệt thất thường ở phụ nữ: theo Lương y Huyên Thảo có thể dùng 1kg đậu ván trắng, sao chín, tán thật mịn, hòa với nước đun sôi để nguội để uống ngày 3 lần, mỗi lần 8 g. Uống liên tục trong một thời gian sẽ khỏi.
Nổi ban xuất huyết: 100 đậu ván trắng, 20 quả táo tàu, 50g đường phèn, tất cả cho đều cho vào nồi sắc lấy nước để uống trong ngày. (theo Lương y Huyên Thảo).
Chứng đổ mồ hôi trộm hoặc ra nhiều mồ hôi ở trẻ: Cha mẹ có thể dùng bạch biển đậu sao chín, tán mịn, mỗi ngày uống từ 5 đến 10g, chiêu bột thuốc bằng nước sôi để nguội. Uống liên tục trong một thời gian sẽ khỏi. (theo Lương y Huyên Thảo).
Lên đậu, nhiễm độc, toàn thân lở loét ở trẻ: Cha mẹ cũng dùng đậu ván trắng nghiền thành bột mịn, dùng để xoa lên những chỗ bị bệnh, bài thuốc có tác dụng giải độc và giúp chóng lên da mới. (theo Lương y Huyên Thảo).
Đối với những người bị dị ứng, ngộ độc do thịt gia cầm, tôm cá: Một vài bài thuốc có thể dùng:
Lấy 3 quả đậu ván trắng tươi sau đó giã nát rồi hòa với nước sôi để uống.
20g đậu ván trắng sống nghiền mịn sau đó cũng hòa với nước sôi để nguội uống.
Hoặc lấy 1kg đậu ván trắng rang chín rồi nghiền thành bột mịn, hòa với nước sôi để nguội, ngày uống 3 lần, mỗi lần 12g, liên tục trong một thời gian (theo Lương y Huyên Thảo).
3. Lời Kết
Không chỉ có những tác dụng trên, đậu ván trắng còn rất nhiều công dụng chữa bệnh khác vô cùng hiệu quả. Bạn cũng có thể thảo khảo một số sách khác để biết thêm công dụng tuyệt vời của loại cây này nhé!
Xem thêm:
